Bài viết được tham vấn bởi Ông Nguyễn Thành Danh, truyền nhân đời thứ 4 dòng họ Lương y Nguyễn Văn Thơm, chuyên gia Đông y tại Dược Bình Đông, giàu kinh nghiệm điều trị các bệnh lý xương khớp.

Khớp gối là một trong những khớp lớn nhất và quan trọng nhất trong cơ thể con người, với cấu tạo phức tạp bao gồm nhiều thành phần phối hợp chặt chẽ. Theo cấu tạo cơ thể, khớp gối nằm ở vị trí trung tâm, là điểm tiếp giáp và liên kết ba trục xương chính: xương đùi, xương bánh chè và xương ống chân (xương chày), giúp nâng đỡ toàn bộ trọng lượng cơ thể và hỗ trợ các hoạt động hàng ngày. Không chỉ đóng vai trò như một bản lề sinh học, khớp gối còn đảm bảo sự linh hoạt và ổn định, cho phép con người thực hiện các động tác cơ bản như đứng, ngồi, đi lại, chạy nhảy mà không gặp khó khăn. Nếu thiếu sự hỗ trợ từ khớp này, mọi chuyển động dù đơn giản nhất cũng trở nên hạn chế, ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống.

Chức năng của khớp gối

Khớp gối không chỉ là một bộ phận đơn thuần mà còn đóng vai trò then chốt trong hệ vận động, giúp cơ thể duy trì sự cân bằng và chịu lực hiệu quả. Nhờ cấu tạo phức tạp, khớp gối có khả năng thực hiện nhiều chức năng quan trọng, từ việc nâng đỡ đến giảm xóc, đảm bảo các hoạt động hàng ngày diễn ra mượt mà.

• Nâng đỡ trọng lượng cơ thể: Khớp gối chịu trách nhiệm chính trong việc chống đỡ toàn bộ trọng lượng từ thân trên khi đứng, đi lại, mang vác vật nặng hoặc vận động liên tục, giúp phân tán lực đều đặn và tránh quá tải cho các bộ phận khác.
• Duy trì sự ổn định và cân bằng: Với cơ chế vững chắc, khớp gối tạo nền tảng để giữ thăng bằng khi thay đổi tư thế đột ngột, di chuyển trên địa hình không bằng phẳng hoặc thực hiện các động tác xoay người, ngăn ngừa nguy cơ ngã.
• Giảm xóc và hấp thụ lực: Khi chạy, nhảy hoặc hạ người, khớp gối hoạt động như bộ giảm chấn, phân tán lực tác động xuống chân, hạn chế tổn thương cho xương ống chân và các khớp liên quan, đồng thời bảo vệ hệ cơ xương khớp toàn thân.
• Hỗ trợ chuyển động gập và duỗi: Chuyển động chủ yếu của khớp gối là gập duỗi, tương tự cơ chế bản lề, với phạm vi từ 0-2 độ khi duỗi thẳng đến 130-140 độ khi gập tối đa, cho phép các hoạt động như đá chân, ngồi xổm hoặc đứng dậy một cách linh hoạt.

Những chức năng này được thực hiện nhờ sự phối hợp nhịp nhàng giữa các thành phần cấu tạo, giúp khớp gối trở thành yếu tố then chốt trong hệ vận động.

Cấu tạo và chức năng của đầu gối

Giải phẫu cấu tạo của khớp gối

Khớp gối được cấu tạo từ nhiều thành phần phối hợp chặt chẽ, mỗi bộ phận giữ một vai trò chuyên biệt để đảm bảo tính linh hoạt và ổn định cao. Sự kết hợp nhịp nhàng này tạo nên một cấu trúc vững chắc, giúp khớp gối chịu lực và vận động hiệu quả trong mọi hoạt động hàng ngày. Cụ thể, khớp gối bao gồm các bộ phận chính như xương, sụn, dây chằng, cơ bắp, gân và bao khớp, như hình minh họa thường thấy trong các tài liệu y khoa.

Xương khớp gối

Các xương trong khớp gối đóng vai trò là khung xương chủ lực, không chỉ nâng đỡ trọng lượng cơ thể mà còn duy trì sự ổn định trong suốt quá trình vận động. Chính sự gắn kết giữa ba loại xương này đã tạo nên độ linh hoạt cần thiết cho khớp hoạt động hiệu quả.

• Xương đùi: Là phần xương dài nằm phía trên, đầu dưới của xương đùi tạo thành hai lồi cầu tròn khớp với xương chày, giúp truyền lực từ thân trên xuống dưới một cách mượt mà.
• Xương chày: Là xương lớn phía dưới khớp gối, đầu trên xương chày tiếp xúc với xương đùi và chịu trách nhiệm chính trong việc đỡ toàn bộ trọng lượng từ thân trên truyền xuống, đảm bảo sự vững chãi khi đứng hoặc di chuyển.
• Xương bánh chè: Nằm phía trước khớp, là xương nhỏ có hình tam giác, giúp bảo vệ khớp gối khỏi các va chạm và đóng vai trò như một điểm tựa tăng lực cho cơ tứ đầu đùi khi duỗi chân.

Sụn khớp gối

Sụn trong khớp gối đóng vai trò như lớp áo giáp bền bỉ, giúp bảo vệ đầu xương trước các tác động cơ học trong quá trình vận động. Nhờ khả năng giảm ma sát và hấp thụ lực tốt, sụn góp phần duy trì sự ổn định, trơn tru cho toàn bộ cấu trúc khớp gối.

• Sụn khớp: Là lớp mô trơn mịn bao phủ bề mặt đầu xương, giúp các đầu xương trượt lên nhau mà không gây đau hay tổn thương. Đồng thời, sụn này đóng vai trò như lớp đệm chịu lực, giảm áp lực lên nền xương khi đi lại hoặc vận động mạnh.
• Sụn chêm: Là hai miếng sụn hình chữ C nằm xen giữa xương đùi và xương chày. Nhờ độ đàn hồi dẻo dai, sụn chêm giúp phân tán lực nén từ cơ thể, hạn chế va đập trực tiếp lên sụn khớp và giảm nguy cơ tổn thương kéo dài theo thời gian.

Dây chằng

Dây chằng là thành phần quan trọng giúp giữ vững cấu trúc khớp gối, hạn chế các chuyển động sai lệch và ngăn ngừa tình trạng trật khớp, xoay lệch hay tổn thương trong quá trình vận động. Dây chằng được chia thành nhiều loại, trong đó phổ biến nhất là:

• Dây chằng chéo trước (ACL): Nằm ở vị trí trung tâm đầu gối và có chức năng điều khiển chuyển động quay và chuyển động về phía trước của xương chày (xương cẳng chân).
• Dây chằng chéo sau (PCL): Nằm phía sau đầu gối, có chức năng điều khiển chuyển động ra sau của xương chày.
• Dây chằng bên trong (MCL): Kéo dài từ mặt trong của đầu trên xương chày lên mặt trong của đầu dưới xương đùi, có chức năng duy trì sự ổn định cho đầu gối bên trong.
• Dây chằng bên ngoài (LCL): Nằm ở bên ngoài đầu gối, tạo thành góc hẹp ở phía sau, có chức năng duy trì sự ổn định cho mặt ngoài của đầu gối.

Khi một trong bất kỳ loại dây chằng nào bị ảnh hưởng, khớp gối có thể trở nên lỏng lẻo, ảnh hưởng đến sự ổn định tổng thể.

Cơ bắp và gân

Để khớp gối vận hành linh hoạt và duy trì sự ổn định, không thể thiếu sự phối hợp của hệ cơ và gân bao quanh. Trong đó, cơ tứ đầu đùi và cơ gân kheo đóng vai trò chủ lực trong các chuyển động gập – duỗi, giúp người dùng đứng lên, ngồi xuống hoặc giữ thăng bằng an toàn. Song song đó, hệ thống gân đóng vai trò như “cầu nối” giữa cơ và xương, cho phép truyền lực hiệu quả để tạo ra chuyển động chính xác mà không gây trượt khớp, bao gồm:

• Gân cơ tứ đầu đùi: Giúp cơ thẳng đùi, cơ rộng ngoài, cơ rộng trong, cơ rộng giữa bám vào cực trên của xương bánh chè. Chúng giúp kiểm soát lực duỗi gối, đặc biệt trong các động tác như đá chân hoặc đứng dậy.
• Gân xương bánh chè: Nối từ phần dưới xương bánh chè đến phần dưới xương chày, tạo nên một trục truyền lực vững chắc khi duỗi thẳng chân hoặc chống đỡ trọng lượng cơ thể.

Khi các cơ hoặc gân quanh khớp gối yếu đi, khả năng kiểm soát chuyển động cũng bị suy giảm đáng kể, khiến khớp dễ rơi vào trạng thái mất cân bằng.

Bao khớp

Bao khớp là một túi mô mềm chứa dịch khớp – một loại chất lỏng được ví như “dầu bôi trơn sinh học” của cơ thể. Lớp dịch này bao quanh toàn bộ khớp gối, giúp các bộ phận như xương, sụn, gân và dây chằng di chuyển mượt mà, giảm ma sát và ngăn tổn thương khi khớp vận động liên tục. Không chỉ vậy, bao khớp còn đóng vai trò như bộ giảm xóc, bảo vệ khớp gối khỏi tổn thương cơ học, hấp thụ lực tác động khi đi lại, chạy nhảy hoặc khi đầu gối bất ngờ bị va chạm. Đặc biệt, lớp màng hoạt dịch lót bên trong bao khớp có nhiệm vụ nuôi dưỡng sụn, giữ được độ đàn hồi và bền bỉ.

Hiểu rõ về khớp gối giúp chúng ta nhận thức tốt hơn về tầm quan trọng của việc duy trì sức khỏe hệ vận động. Khi gặp các vấn đề liên quan đến xương khớp như đau nhức gối, mỏi chân, bạn có thể tham khảo Thảo Linh Tiên của Dược Bình Đông – sản phẩm bảo vệ sức khỏe hỗ trợ chăm sóc xương khớp được phát triển từ các thảo dược thiên nhiên kết hợp công nghệ hiện đại. Thảo Linh Tiên mang đến giải pháp tiện lợi trong việc giúp giảm các triệu chứng đau nhức xương khớp do các yếu tố hàng ngày gây ra.

Thông tin của Lương y Nguyễn Thành Danh

Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y

(*) Bản quyền bài viết thuộc về Dược Bình Đông. Khi chia sẻ, cần trích dẫn nguồn đầy đủ: “Tác giả: Lương y Nguyễn Thành Danh – Nguồn: Dược Bình Đông – Kiến thức sức khỏe từ Đông y”. Các bài viết trích nguồn không đầy đủ, ví dụ: “Theo Dược Bình Đông” hoặc tương tự, đều không được chấp nhận và phải gỡ bỏ.

Tham khảo: Vinmec, Nhà thuốc Long Châu, Bệnh viện Tâm Anh ,  Medlatec